Ang Amoy ng Tsaa sa Veranda ng Sarmiento

Kinabukasan, bumalik si Ken sa bakery.

"Ate, anong pangalan mo? Gusto sana kitang pasalamatan sa napakasarap na pandesal kahapon."

Hindi tumugon si Jam.

Pagkailang segundo, bulong niya ng mahina:
"...Jam."

Hindi tinawanan ni Ken. Hindi niya inulit.
Tumango lang siya.

"Jam... bagay sa'yo."

At tuluyang lumakad palayo. Sa unang pagkakataon, tumingin si Jam habang nakatalikod si Ken palayo.

Lumipas ang mga araw. Araw-araw bumibili si Ken. Hindi nagpapakita ng intensyon. Hindi nagyayabang. Minsan ay mag-aabot ng bote ng pineapple juice. Minsan, simpleng pasalubong na ensaymada mula sa ibang lugar.

Hanggang isang araw, umuulan, sinundo ni Ken si Jam sa labas ng bakery.

"Walang maghahatid sayo pauwi? Sabay na tayo, may sasakyan ako. Ayaw kong magkasakit ka."

Hindi siya tumanggi.

Doon nagsimula ang landas ng pagbubukas. Habang nagsasalita ay pumatak ang ilang luha sa pisngi ni Jam. Ikinalat ni Jam ang mga mapapait niyang karanasan. At si Ken? Tahimik na nakinig at nagpakita ng pang-unawa.

Sa Estate ng mga Sarmiento

Matapos ang ilang linggo ng maingat na kilos, inimbitahan ni Ken si Jam sa Sarmiento Estate.

"May open house kami. Gusto ko lang sana ipakita sa'yo ang lugar kung saan ako lumaki. May mga halaman akong gusto mong makita. Gusto mo ba ng lavender tea?"

Nang makita ni Jam ang malawak na hardin, ang mababait na tauhan, at si Sylvia na maingat sa kilos—nawala ang pangamba. Umupo siya sa veranda. Umuulan. Mahinang tugtog. Dalawang tasa ng lavender tea sa mesa.

Hawak na ni Jam ang tasa.

"Dr. Ken, may tanong ako. Anong meron sa tsaa?"

Tahimik si Ken.

Ngumiti. At tumingin sa mga mata niya—marahan, walang puwersa.

"Wala, Jam. Pero kung ayaw mo, okay lang. Wala akong pipilitin."

Doon, tila may narinig si Jam sa sarili niya:"Bigyan mo ng pagkakataon ang taong 'di kailanman nagpumilit."

Ininom niya ang tsaa.

Ang Ritwal at Proseso sa Silid ng Hardin at Anino

Pagmulat ni Jam, napansin niyang wala na siya sa veranda.
Nasa loob na siya ng isang silid na tila hindi bahagi ng mundo—
isang kwartong pinapalamutian ng puting bulaklak, puting kurtina, at liwanag na parang mula sa mga kandilang hindi nauubos.

Tahimik.
Malamig.
Parang huminto ang oras.

At naroon si Ken.
Nakasout siya ng malinis na puting kasuotan—
hindi pang-doktor, hindi pang-lalaki—kundi isang anyong kalmado at banal, na para bang pari sa sariling dambana ng katahimikan at paglimot.

"Wala kang kailangang gawin, Jam," aniya, halos bulong."Pahinga lang."

Lumapit siya. Marahan. Walang pagmamadali.
Hinawakan niya ang balikat ng dalaga—
hindi para kontrolin, kundi para ihiga sa lambot ng puting kumot.

At dahan-dahan, sinimulan niyang alisin ang mga suot ni Jam.

Hindi iyon marahas.
Hindi rin padalos-dalos.
Parang ritwal na matagal na niyang isinasaulo.
At habang ginagawa iyon, hinaplos niya ang bawat marka ng buhay ni Jam—
ang mga galos, mga pasa, ang balat na pinagdaanan ng hirap at araw,
na tila binabasa niya tulad ng pahina ng isang librong matagal niyang hinintay.

Sa isip ni Jam, dumaloy ang mga salitang hindi niya masabi nang malakas:

"Sa wakas... may tumingin sa'kin nang hindi ako pinagtawanan."
"Hindi ako pinilit. Ako mismo ang sumama... at parang tama lang."
"Kung dito matatapos ang lahat... salamat. Sa unang beses, ramdam kong ako'y may halaga."

Niyakap siya ng katahimikan, dahan-dahan.
Walang kirot.
Walang takot.
Walang sigaw.
Hanggang sa inihulog ni Ken ang huling gamot—
isang patak ng kapayapaan,
isang paalam na walang tunog.
Unti-unting bumagal ang bawat tibok ng puso.
Hanggang sa tuluyang huminto.

Binalot ni Ken si Jam sa isang puting kumot, parang bagong-silang na sanggol na ibabalik na sa lupa.

Inihiga niya ito nang buong pag-iingat—
para bang pinapahinga ang isang bagay na maselan, mahalaga, at hindi dapat masaktan kahit sa huling segundo.

Dinala niya ang katawan palabas, tungo sa hukay na matagal nang naghihintay.
Isang espasyong inilaan, pinangalanan, at naipangako—
ang lugar ng mga bulaklak na walang nakakita at walang nakakaalam.

Habang bumabagsak ang unang tabong lupa,
walang narinig ang gabi kundi ang bulong ng hangin.
At mula sa ilalim, sa huling sandaling hindi na maririnig ng mundo,
bumigkas ang kaluluwa ni Jam ng maliit na pasasalamat:

"Salamat... Ken."
"Kung may susunod man sa'kin... sana'y hindi na siya mahiyang tumingin sa salamin."

Tumigil si Dr. Ken.
Nakatingin sa lupa.
Tahimik.
Sa kamay niya, may maliit na pulang rosas—
isang kulay na tila nag-iisang apoy sa gitna ng puti.

"Jam," sabi niya ng marahan, halos pabulong,

"—hindi ikaw ang pinakamaganda.
Hindi ikaw ang pinakamabango."

Saglit siyang ngumiti, hindi mapanukso, hindi rin malungkot—
kundi isang uri ng paghangang hindi niya maipaliwanag.

"Pero ikaw ang pinakamatapat."
"Ikaw ang bulaklak na hindi kailanman humiling ng atensyon...
pero ikaw ang pinakamasarap hintayin."

Inihulog niya ang rosas.
Isa.
Dalawa.
Tatlong tabong lupa pa.

At sa huling pagbagsak ng lupa, kumpletong nagsara ang tahimik na libing.Pagkatapos, tumalikod si Dr. Ken—
walang iniwan na bakas ng pagsisisi,
walang humabol na luha,
walang binalikan pang hininga.
Lumakad siya palayo.
At ang Hardin?
Tahimik na yumakap sa panibagong bulaklak.

Tahimik na Tula ni Jam

— habang ang kanyang diwa ay unti-unting nilalamon ng dilim, sa silid ng Hardin at Anino...

Sa tinig na hindi na makalabas,
Sa matang pagod na ayaw na pumikit,
Sa pusong hindi kailanman tinanong,
Ako'y isang awit na nilamon ng hangin.

Hindi ako reyna.
Hindi ako doktor.
Hindi ako pangarap ng sinuman—
Kundi alaala lang ng mga hindi pinili.

Isang babae sa likod ng panaderya,
May kamay na sunog ng init ng hurno,
May balat na hindi pantay ang kulay,
May ngiting palaging ipinagkakait.

Ngunit may puso akong marunong magmahal,
May damdamin akong pinanday ng ulan,
At may panaginip akong kahit ilang ulit nang pinatay—
ay palaging muling nabubuhay.

Hindi ko hinanap ang Hardin.
Hindi ko hiniling ang Ritwal.
Pero sa katahimikan ng haplos ng kamay mo—
pinaniwala mo akong ligtas ako.

Ngayon, habang ang katawang ito'y nilulunod ng awa ng huling gamot mo,
Habang ang silid ay bumababa ang temperatura ng puso ko,
Habang ako'y lumulubog sa lupa na malamig,
Isa na lang ang hiling ko...

Kung sakaling may magtanong kung sino si Jam,
Sabihin mong:

"Isa siyang tulang hindi binasa—
Kasi mas pinili niyang ipikit ang mata ng mundo...
kaysa ipakita ang sarili niyang luha."

At sa huling pagtibok ng puso,
Sa pinakahuling panginginig ng kaluluwa,
Ito ang ibubulong ko:

"Salamat, Dr. Ken... sa huling panaginip na nagpaalam sa akin."

Ang Pagsundo Kay Jam

Tahimik ang paligid.

Ang huling tunog na narinig ni Jam ay ang malayong ugong ng hangin na dumadaan sa mga siwang ng lumang bintana—
hanggang maging bulong...
hanggang tuluyang maging katahimikan.

At doon, sa gitna ng malamlam na dilim,
may sumingit na liwanag.

Una, mahina.
Tapos lumalakas.
At unti-unti, nagiging malinaw ang anyo.

Isang babae —
payapa ang mukha,
mapagkalinga ang ngiti,
at mga matang parang kilalang-kilala niya.

"Ma...?" mahina ngunit malinaw na naibigkas ni Jam kahit sa loob na lang ng kanyang isipan.

Lumapit ang babae.
Ang kanyang Ina.
Ang Inang matagal nang yumao noong siya'y bata pa—
ang pinakaninanais niyang masilayan ulit.

At sa mga bisig nito, may hawak na isang sanggol.

Maliit. Payapa.
Nakabalot sa puting kumot na may burdang bulaklak.

Ang sanggol na hindi niya nakapiling sa mundong ibabaw.
Ang sanggol na muling binuhay ng alaala, ng luha, at ng pagmamahal.

Ngumiti ang sanggol.
Oo—ngumiti.
Yung munting ngiti na parang sinasabing:

"Mama, hindi mo kasalanan. Matagal na kitang hinihintay."

Parang biglang nabasag ang lahat ng bigat sa dibdib ni Jam.

Lumapit ang Ina niya at marahang iniabot ang isang kamay.

Mainit ang haplos.
Kilala.
Ilang dekada niyang hinanap.

"Anak..."

Banayad, malambing, puno ng pagmamahal.

"Halika na. Oras na para magpahinga.
Wala ka nang dapat pang katakutan.
Wala ka nang dapat bayaran.
Wala ka nang dapat tiisin."

Tumulo ang luha sa pisngi ni Jam — hindi dahil sa sakit,
kundi dahil sa pagpapalaya.

Humakbang siya palapit.
Ang huling sakit sa katawan ay tuluyang nawawala.
Ang bigat ng mga taon ay unti-unting nagiging hangin.
Paglapit niya,
niyakap siya ng Ina.

Hindi malamig.
Hindi malungkot.
Isang yakap na parang tahanan.

Ang sanggol ay iniabot sa kanya.
Maliit ang katawan,
mainit ang balat,
at muling ngumiti.

"Ma... anak ko..." bulong ni Jam habang napapahagulgol sa saya at pagpapakawala.

"Oo, Anak. Nandito kami para sunduin ka.
At mula ngayon... kasama mo na kami muli."

Sa di kalayuan,
tila may kislap na pintuan ng liwanag—
isang tawag ng pahinga,
ng kapayapaan,
ng tunay na tahanan.

Hawak-kamay silang tatlo.
Ang Ina.
Ang Sanggol.
At si Jam.

Habang lumalakad sila palayo sa mundong iniwan niya—
ang huling tanaw ni Jam sa lupa ay isang mapayapang hardin.
At sa unang pagkakataon... ngumiti siya nang payapa.

Wala nang sakit.
Wala nang takot.
Tapos na ang lahat.

At sa kabilang dulo ng liwanag—
nagsisimula naman ang bago.

Itutuloy...